2016 – Wydanie drugie

Na początku roku nie sposób było przewidzieć, że Brexit stanie się rzeczywistością. Kiedy 23 czerwca Brytyjczycy stanęli przy urnach, wielu nie traktowało tego głosowania poważnie. Sondaże dawały niewielką przewagę zwolennikom pozostania. A jednak rano 24 czerwca świat obudził się w nowej rzeczywistości – Wielka Brytania opuści Unię Europejską. Rynki zareagowały paniką, politycy niedowierzaniem. Ale w oczach wielu obywateli było to odzyskanie kontroli – hasło kampanii „Leave” nie było tylko sloganem. Było wołaniem o zmianę.

W tym samym czasie, po drugiej stronie oceanu, narastała atmosfera niepokoju. Kampania prezydencka w Stanach Zjednoczonych przybrała formę nieznaną dotąd w nowoczesnej demokracji. Donald Trump, outsider polityczny, używał języka, który dotychczas był zarezerwowany dla marginesu debaty publicznej. Jego zwycięstwo 8 listopada było szokiem nie tylko dla liberałów, ale i dla konserwatystów. Ameryka się zmieniła – i cały świat z nią.

Media społecznościowe stały się głównym polem bitwy o narrację. Fake newsy, boty, manipulacje algorytmiczne – wszystkie te zjawiska przybrały na sile w 2016 roku. Informacja stała się bronią, a Facebook z platformy do dzielenia się zdjęciami stał się polem globalnej propagandy. Nikt nie miał jeszcze pojęcia, jak głęboko sięgają konsekwencje tej transformacji.

W Europie narastał strach przed terroryzmem. Zamach w Brukseli, do którego doszło 22 marca, zabił 32 osoby. Kolejny – w Nicei, 14 lipca – przyćmił obchody Święta Narodowego Francji. Świat Zachodu żył w cieniu zagrożenia, które wymykało się tradycyjnej definicji wojny. To nie był już konflikt państw – to była wojna narracji, ideologii, lęków.

W Polsce również dochodziło do przemian, które miały długofalowe skutki. Trybunał Konstytucyjny, protesty obywatelskie, nowelizacje ustaw i podziały w społeczeństwie – wszystko to wskazywało, że 2016 nie będzie tylko przystankiem, lecz początkiem czegoś większego. Narracja o suwerenności, o powrocie do tradycyjnych wartości zyskiwała coraz więcej zwolenników.

Tymczasem w sferze technologii dokonywała się cicha rewolucja. W marcu sztuczna inteligencja AlphaGo pokonała Lee Sedola – mistrza gry Go. To zwycięstwo maszyny nad człowiekiem w grze uważanej za jedną z najbardziej złożonych intelektualnie było sygnałem, że nowa era nadeszła. I nie chodziło już tylko o technologię – chodziło o granice poznania.

Rok ten był również punktem kulminacyjnym kultury masowej. Śmierć Davida Bowiego w styczniu, a następnie Prince’a, Leonarda Cohena i George’a Michaela – to nie były tylko straty dla muzyki. To był symboliczny koniec pewnej epoki. Epoki autorskiej oryginalności, która ustępowała miejsca algorytmicznemu doborowi treści.

Na poziomie społecznym obserwowaliśmy wzrost ruchów tożsamościowych. „Black Lives Matter” zyskało ogromny zasięg, #MeToo jeszcze się nie zaczęło, ale fundamenty już pękały. Świat nie chciał już mówić jednym głosem – chciał mówić wieloma, nawet jeśli oznaczało to hałas, chaos, czasem nienawiść.

Ale 2016 to nie tylko dramaty i przełomy. To także narodziny nowej świadomości. Coraz więcej ludzi zaczęło rozumieć, że stare struktury nie wystarczą do odpowiedzi na nowe pytania. Że nie wystarczy demokracja, jeśli nie towarzyszy jej odpowiedzialność. Że nie wystarczy technologia, jeśli nie idzie za nią etyka.

Ten rok był jak lustro – pokazał, kim naprawdę jesteśmy. I choć od jego zakończenia minęły lata, echa 2016 nadal rezonują w naszej rzeczywistości. W polityce, w kulturze, w języku, którego używamy. Nie można zrozumieć dzisiejszego świata bez cofnięcia się do tamtego momentu. Bez spojrzenia wstecz – drugi raz, uważniej.